[κωδ. 212] ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Διδάσκοντες: Ι. Υφαντόπουλος, Καθηγητής

και ειδικός/ή επιστήμονας, κάτοχος Διδακτορικού Διπλώματος, σε θέματα κοινωνικής πολιτικής και βάσεων κοινωνικών δεδομένων

Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, που πλήττει έντονα την Ελληνική κοινωνία από τα τέλη της δεκαετίας του 2000, το διακύβευμα της μεταρρύθμισης του Κοινωνικού Κράτους απέκτησε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Εκτός, όμως, από τις παρεμβάσεις της κεντρικής διοίκησης στους κρίσιμους τομείς της απασχόλησης, της υγείας, της κοινωνικής ασφάλισης και της κοινωνικής πρόνοιας, οριοθετήθηκε ως σημαντική πρόκληση ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην άσκηση πολιτικών κοινωνικής προστασίας. Από την άλλη πλευρά, παρά τις έντονες περιφερειακές και τοπικές διαφοροποιήσεις της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, η ερευνητική συζήτηση και η εμπειρική έρευνα για τις πολιτικές κοινωνικής προστασίας στο επίπεδο των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης παρέμεινε περιορισμένη.

Άμεση απόρροια των ανωτέρω εξελίξεων είναι η ανάγκη για διερεύνηση των κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων που επηρεάζουν την άσκηση πολιτικών κοινωνικής προστασίας από τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α΄ βαθμού, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τον (δυνητικό) ρόλο του «τοπικού» στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των αντίστοιχων πρωτοβουλιών.

Παρότι υπάρχουν ενδείξεις ότι στην Ελλάδα, η οικονομική ανισότητα, η φτώχεια, η (πολλαπλή) στέρηση  και ο κοινωνικός αποκλεισμός κυμαίνονται σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα, οι έρευνες και οι μελέτες σε τοπικό επίπεδο είναι ιδιαίτερα περιορισμένες και δεν υπάρχουν στοιχεία για τη χαρτογράφηση των κοινωνικών χαρακτηριστικών των ομάδων που πλήττονται στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Η κατανόηση κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων που επηρεάζουν φαινόμενα όπως ο κίνδυνος φτώχειας και ο κοινωνικός αποκλεισμός στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, η εμβάθυνση των προβλημάτων και κυρίως η χαρτογράφηση των χαρακτηριστικών των ομάδων υψηλού κινδύνου είναι ένα πρώτο βήμα για την εξαγωγή συμπερασμάτων και πορισμάτων που θα είναι χρήσιμα για το σχεδιασμό κατάλληλης κοινωνικής πολιτικής σε τοπικό επίπεδο. Στο πλαίσιο αυτό, σημαντική είναι η μελέτη των δυνατοτήτων και των προκλήσεων ανάπτυξης ενός μοντέλου Τοπικού Κοινωνικού Κράτους στην Ελλάδα, που εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο της συζήτησης περί Ενεργητικού Κοινωνικού Κράτους, καθώς προσανατολίζεται αφενός στη σύνδεση των δημόσιων κοινωνικών παρεμβάσεων με τις αναπτυξιακές πολιτικές και την προώθηση της απασχόλησης, αφετέρου στην ενίσχυση των ευκαιριών και των προσωπικών δυνατοτήτων επιλογής των ατόμων που αντιμετωπίζουν καταστάσεις ανάγκης. Το μάθημα διδάσκεται με την μορφή σεμιναρίων σε συνδυασμό με την παρουσίαση ειδικών θεμάτων (case studies), και μελετών - ερευνών. 

Υπό το ανωτέρω πρίσμα, δύο είναι οι άξονες γύρω από τους οποίους κινείται η διδασκαλία του μαθήματος. Ο πρώτος αφορά το φαινόμενο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού σε τοπικό επίπεδο / Τοπική Αυτοδιοίκηση. Τα ζητήματα αυτά εξετάζονται τόσο από εννοιολογικής και μεθοδολογικής όσο και από στατιστικής άποψης. Πρόκειται για ένα πεδίο το οποίο είναι ρευστό και δυναμικό, καθώς τέμνεται με παραδοσιακούς και συνεχώς μεταβαλλόμενους νέους «κοινωνικούς κινδύνους» και αμφισβήτηση της επάρκειας των «κεντρικών» δομών κοινωνικής προστασίας, ενώ από πλευράς αναγκών και πολιτικών αντιμετώπισης, οι σχετικές μελέτες / έρευνες είναι περιορισμένες. Ο  εγκλωβισμός ατόμων ή ομάδων σε συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού και η απουσία ουσιαστικής συνεισφοράς από δημόσιους και άλλους φορείς αποτελεί ένα εξελισσόμενο και μείζον φαινόμενο, για το οποίο δεν φαίνεται να υπάρχει πρόληψη ούτε και αποτελεσματική αντιμετώπιση μέσω των παραδοσιακών μέτρων ασφαλιστικής και προνοιακής κάλυψης. Ο δεύτερος άξονας αφορά τη συγκριτική διερεύνηση των συστημάτων κοινωνικής προστασίας και την ανάλυση ειδικών προβλημάτων που σχετίζονται με την κατανομή και χρηματοδότηση των κοινωνικών παροχών. Για την πληρέστερη παρουσίαση και ανάλυση των προβλημάτων αυτών, έμφαση δίδεται στην μεθοδολογία και στα αποτελέσματα των συντονισμένων κοινωνικών ερευνών που διεξάγονται σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Θα εξεταστούν ειδικότερα, θέματα που καλύπτουν τους τομείς της κοινωνικής πρόνοιας, της κοινωνικής προστασίας και της υγείας, καθώς και στη συνταξιοδοτική και επιδοματική πολιτική.

Ο πρώτος άξονας, που καλύπτει τα 2/3 του μαθήματος, επικεντρώνεται στη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, με έμφαση τη μεθοδολογική και εμπειρική διερεύνηση των διαστάσεων που αναφέρονται ακολούθως:

• Περιγραφή και ανάλυση της μεθοδολογίας και των χαρακτηριστικών των φτωχών σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο (συγκριτική ανάλυση)
• Περιγραφή και ανάλυση της μεθοδολογίας και των χαρακτηριστικών στέρησης σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο (συγκριτική ανάλυση)
• Ποιο είναι το προφίλ των φτωχών; Ποια άτομα είναι κοινωνικά αποκλεισμένα; Πως υπολογίζονται; Με ποιά κριτήρια και ποιόν δείκτη;
• Τι συμπεράσματα προκύπτουν συγκριτικά με τα αντίστοιχα επίπεδα/προφίλ της Περιοχής Πρωτεύουσας ή/και του συνόλου της χώρας;
• Υπάρχουν δράσεις/πολιτικές σε τοπικό επίπεδο για τη καταπολέμηση του φαινομένου και ποια η επίπτωσή τους;
• Είναι το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα ένα μέτρο καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού; Πως μπορεί αυτό να καθοριστεί ως πολιτική εφαρμογής σε τοπικό επίπεδο;

Ο δεύτερος άξονας (1/3 του μαθήματος) συνδέεται με τις ακόλουθες θεματικές ενότητες:

• Βασικές έννοιες Κοινωνικής προστασίας
• Το Ευρωπαϊκό μοντέλο του κοινωνικού κράτους
• Κράτος Πρόνοιας
• Κοινωνική έρευνα και ανάλυση των πολιτικών σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο
• Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας των μεταρρυθμίσεων
• Μεταρρυθμίσεις στην κοινωνική ασφάλιση
• ΜΚΟ και τοπική ανάπτυξη
• Η υγεία και η ευρωπαϊκή ατζέντα για την πολιτική υγείας
• Η ποιότητα ζωής

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Andersen J. G. Clasen J, Oorschot W. V, Halvorsen K  (2002), Europe’s New State of Welfare. Unemployment, employment policies and citizenship, Bristol: The Policy Press.
• Atkinson, A.B., Cantillon, B., Marlier, E. and Nolan B. (2005), «Taking forward the EU social inclusion process», Report, ID: 11-05-0180-E, www.eu2005.lu/en/actualites/documents_travail/2005/06/13socialreport/report.pdf
• Barr B, D Taylor-Robinson (2012) “Suicides associated with the 2008-10economicrecession in England: time trend analysis”,  BMJ: British Medical 2012  bmj.com.
• Borrell C, Rue M, Pasarin I, Rohlfs I, Ferrando J, Fernandez E (2000),  “Trends in social class inequalities in health status, health-related behaviors, and health services utilization in a southern European urban area (1983–1994)”. Prev Med 2000, 31:691-701.
• Carpenter, M., (2003), ‘On the Edge: the Fate of Progressive Modernization in Greek Health Policy’, International Political Science Review 24 (2): 257-72.
• ΕΚΚΕ (2001),  Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδος, ΕΚΚΕ, Αθήνα.
• ΕΚΚΕ (2005),  Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδος 2003-2004, ΕΚΚΕ, Αθήνα.
• ΕΚΚΕ (2012),  Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδος 2012, Όψεις της Κρίσης, ΕΚΚΕ, Αθήνα.
• Featherstone, K., Kazamias, G. and Papadimitriou, D. (2001), ‘The Limits of External Empowerment: EMU, Technocracy and Reform of the Greek Pension System’, Political Studies 49:462-80.
• Flora, P. (1986), Growth to Limits The Western European Welfare States Since World War II, Walter de Gruyter Berlin New York 1986.
• Harper S, Lynch J (2006), Measuring health inequalities. In Methods in Social Epidemiology. Edited by: Oakes JM, Kaufman JS. San Francisco, Jossey-Bass; 2006:134-168.
• Karanikolos M, P Mladovsky, J Cylus, S Thomson (2013), Financial crisis, austerity, and health in Europe, The Lancet.
• Kondilis, E., S. Giannakopoulos (2013), “Economic crisis, restrictive policies, and the population's health and health care: the Greek case”, Journal of Public Health.
• Μαστρογιάννης, Ι. Δ. (1960), Ιστορία της Κοινωνικής Πρόνοιας της Νεωτέρας Ελλάδος 1821 –1960, Αθήνα.
• Pacolet J. (2002), The State of the Welfare State in Europe Anno 1992 and Beyond, Studies in Economic Transformation and Public Policy.
• Popescu GH ( 2012) The Social Perception of the Economic Crisis in Greece Contemporary Readings in Law and Social Justice.
• Silventoinen K, Lahelma E. (2002), “Health inequalities by education and age in four Nordic countries, 1986 and 1994” J Epidemiol Community Health 2002, 56:253-258.
• Spraos, J. (1997), “Economy and Pensions: Contribution to the Social Dialogue”, Committee for the Study of Long-term Macroeconomic Policy, mimeo (Oct.). 1997Athens.
• Υφαντόπουλος, Ι., Δ. Μπαλούρδος, Κ. Νικολόπουλος (2009), Οικονομικές και Κοινωνικές Διαστάσεις του Κράτους Πρόνοιας, Αθήνα: Guenburg.
• Yfantopoulos J. (2009), «The Dynamics of Underground economy in Greece», The Journal of Social Measuremen.

Αξιολόγηση

Η αξιολόγηση των φοιτητών γίνετε βάσει της συμμετοχής τους στα πραγματοποιούμενα σεμινάρια με την παρουσίαση μελετών, καθώς και με την ολοκληρωμένη εκπόνηση γραπτής εργασίας στα θέματα κοινωνικής πολιτικής.